Neoliberalleşme ve Sağlık Politikaları
Neoliberalleşme süreci, sağlık hizmetlerinin ticari bir meta haline dönüşmesine sebep oldu. “Sağlıkta Dönüşüm Politikaları” adı altında, sağlığa erişim ciddi maliyetler gerektiren bir süreç haline geldi. Topluma hizmet anlayışından bireysel hizmet anlayışına geçişle birlikte, Sağlık Ocakları, Ana Çocuk Sağlığı Merkezleri ve kırsalda önemli olan ev ziyaretleri gibi kritik hizmetlerden vazgeçildi. Aile Planlaması Klinikleri kapatıldı, yasal olan kürtaj uygulaması ise örtülü bir yasakla karşı karşıya kaldı. 2015 yılında Ana Çocuk Sağlığı Merkezleri’ne ilişkin yönetmelik yürürlükten kaldırıldı. Bu durum, birinci basamak sağlık hizmetleri ve sosyal devlet anlayışının gözden düşmesine neden oldu.
Üreme Hakları ve Nüfus Politikaları
Bir süredir, sağlık politikaları çerçevesinde üreme hakları konusuna odaklanmaya çalışıyorum. Bugün itibarıyla, açıkça ifade edilmese de devletin nüfus politikası, 1923 yılında Cumhuriyet’in pronatalist, yani nüfus artışını teşvik eden politikalarına yöneldi. Muhafazakarlığın artışı ve patriarkal denetim mekanizmalarının güçlenmesiyle, 2014 ve 2018 yıllarının beş yıllık kalkınma planlarında antinatalist programların sessizce terk edildiğini gözlemliyoruz. Genç, yani çalışan nüfusun azalması ve yaşlanan nüfusa uygun politikaların gerekliliği ortaya çıktı. Aile kurumunu güçlendirme çabaları sürerken, kadın ve onun bedeni tartışma konusu haline geldi. Devlet, kadınların doğurup doğurmayacağına, doğuracaksa kaç çocuk doğuracağına karar veren en üst otoritedir. Bu nedenle, aile bağlarının korunması, boşanma oranlarının azaltılması ve evliliklerin teşvik edilmesi gibi politikalar geliştirilmektedir. Evli olmayan kadınlar ise bu süreçte tamamen dışlanmıştır.
Kalkınma Planları ve Kadınların Rolü
11. beş yıllık kalkınma planının süresi 2023’te sona erdi. Bu planda geniş aileleri destekleyen politikalar, kadının çocuklarına bakabilmesi için aile büyükleriyle birlikte yaşamasını özendirdi. Gerçekten de çok orijinal bir düşünceydi; böyle bir şey ancak akla gelir. Kadının çalışma hayatında yer alması değil, geniş aile içerisinde nesil yetiştirmesi asıl hedef haline geldi. Kadının, çocuğun ve aile kavramının milli ve manevi değerlerini yükseltecek stratejiler geliştirildi.
İslam dini, kadını “annelik makamı” ile ödüllendirerek, bu kalkınma planlarında cenneti annelerin ayaklarına getirirken, çocuk sahibi olamayan kadınları cehennemle tehdit etti. Bu söylemin ne kadar baskıcı ve ayrıştırıcı olduğunu mesleki tecrübemle belirtmek isterim. Yıllarca çocuk sahibi olabilmek için tedavi gören, fiziksel, ruhsal ve ekonomik olarak zorlanan kadınların gözyaşlarına çare olmaya çalıştım; kimsenin başka bir cehenneme ihtiyacı olmadığını bilmelisiniz. Eğer biraz çevrenizi dinleseniz, bireysel kararıyla çocuk doğurmayan kadınların maruz kaldığı baskıları da duyarsınız.
Kadın ve Aile Tanımı
Kadının “aile” ile tanımlanması oldukça planlı bir söylemdir. “Kadın” kelimesi çıkarıldığında, “Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı” veya “Aile Hekimliği” gibi terimler, aslında birey olarak kadını yok sayar. Ancak bir aile ile tanımlandığında, kadın anlam kazanır. Nüfus artışını destekleyen en yaygın söylem, yeni evlenen kadınlara üç çocuk doğurma tavsiyesidir. Devlete hibe edilmek üzere en az üç çocuğun hangi ekonomik koşullarda büyütüleceği, hangi sağlık hizmetlerine ulaşacağı, hangi okullarda eğitim göreceği belirsizdir. Ama “Sen doğur, devlet vermese Allah rızkını verir” anlayışı ile devlet, sorumluluk duygusunu manevi duygularla istismar ederek kurtulmaktadır.
Kürtaj ve Kadın Hakları
İki haftadır özetlemeye çalıştığım, 1983 yılında isteğe bağlı kürtaj hakkının kaç kadının hayatını kurtardığını anlamak için verilen mücadeleleri şimdi “Her kürtaj Uludere’dir!” diyen bir anlayışa nasıl gelindiğini anlatmaya çalışacağım. Kürtaj hakkı hala yasal, ancak devlet kurumlarında neredeyse yasaklı hale gelmiştir. İstenmeyen 10 haftadan küçük gebeliği devam ettirmek istemeyen bir kadının, sağlıklı koşullarda kürtaj hizmetine ulaşması neredeyse imkansızdır. Hamile bir kadın, istemediği bu gebeliği için ya büyük paralar ödeyecek ya da sağlıksız koşullarda bu işlemi yaptıracaktır; böylece 1950’lerin sonlarına geri dönmüş olacağız.
Kürtaj, bir doğum kontrol yöntemi değildir; bu herkesin malumudur. Öncelikle, istenmeyen gebeliklerin önlenmesi için gereken önlemler alınmalıdır. Bunun en önemli yolu, kadınların doğum kontrol yöntemlerine ulaşabilmesidir. Ya da hiç kimse cinsel ilişkiye girmezse, tartışılacak bir konu kalmaz. Sosyal devlet olarak, antinatalist dönemde doğum kontrol yöntemlerini halkına ücretsiz sunan ve bu yöntemlerin kullanımını öğretip sağlık personelleri yetiştiren devlet, bugün toz bulutu içinde kaybolmuş ve yerini günümüzün garip uygulamalarına bırakmıştır. Örneğin, 2013 yılında doğum kontrol yöntemlerine ihtiyaç duyan ancak ulaşamayan kadınların oranı %6 iken, bu oran 2018’de %12’ye çıkmıştır.
Kırsalda Kadınların Erişimi ve Sonuçlar
Başka bir çalışmaya göre, devlet pandemi sonrası aile hekimlerine halkın ücretsiz ulaşabilmesi için doğum kontrol hapı, iğnesi veya rahim içi araç (RIA) göndermemiştir. Ayrıca, performans sistemi ile baskı altında olan aile hekimleri, bu yöntemleri uygulamaya ve anlatmaya istekli veya yeterli değildir. Para etmeyen bu hizmetler için malzeme yokluğu kadar, yeterli fiziksel koşul ve eğitimli personel eksikliği de söz konusudur. 20 yıl boyunca devletin nüfus planlaması konusundaki tüm emekleri boşa gitmiştir. RIA uygulamaları kamu hastanelerinde de ücretlidir; sağlıkta dönüşüm böyle bir şeydir.
Devletin toplumu bilgilendirme sorumluluğunu elden bırakıp bu konuyu sosyal medya platformlarının inisiyatifine bırakması, parasız olan toplum sağlığı konularının yerini kârlı kadın genital estetik bilgilendirmelerine bırakmıştır. İstenmeyen gebelikten nasıl korunacağını bilmeyen kadınlar, kendi genital organlarının çirkin olduğuna kolayca ikna edilmekte ve edilmektedir. Kırsalda yaşayan kadınların doğum kontrol yöntemlerine erişim imkanları şehirde yaşayan kadınlara göre çok daha zordur. Ayrıca, engelli bireyler, deprem gibi felaket bölgelerinde yaşayan kadınlar, LGBTİ+ bireyler, göçmen kadınlar ve evli olmayan genç kadınlar, bu hizmetlere ulaşmada farklı zorluklar yaşamaktadır. Yoksulluk, bu konudaki diğer bir zorluktur. Gebelikten korunmanın sadece kadının sorumluluğu olmaması gerektiği halde, zorluklarla mücadelede kadınların durumu öne çıkmaktadır.
Kamu Hastanelerindeki Kürtaj Hizmetleri
Kadir Has Üniversitesi’nin Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma Merkezi verilerine göre, kamuda Kadın Hastalıkları ve Doğum Servisi olan 295 hastanenin sadece %3’ü, yani yalnızca 9 hastane isteğe bağlı kürtaj hizmeti sunmaktadır. Bunun için de kadınlara belli şartlar sunulmakta; evli olma, eşinin izni alma gibi kısıtlamalar getirilmektedir. Ayrıca, isteğe bağlı kürtaj yapmama oranı 4 yıllık süreçte %12’den %54’e yükselmiş, yani dört katından fazlayken, kamuda çalışan doktorlar da baskı altında hissetmektedir. Kadınlar, kendilerini yargılanmış ve kötü bir şey yaptıklarına inandırılmış halde bulabilmektedirler. Kürtaj için randevular geç tarihe verilerek gebeliğin ilerlemesine neden olunmakta veya kadın ikna edilerek istemediği bir gebeliği sürdürmek zorunda bırakılmaktadır.
Kamudan bu hizmeti alamayan birçok kadın, özel sektörde büyük paralar ödeyerek veya sağlıksız koşullarda “merdiven altı” olarak tabir edilen yerlerde kürtaj işlemi yaptırmaya yönlendirilmektedir. Tekrar vurgulamak isterim ki, kürtaj bir korunma yöntemi değildir. Ayrıca, sağlık personeli, vicdani ve ahlaki nedenlerle, kadının sağlığını tehdit etmemek şartıyla, bu işlemi yapmayı reddetme hakkına sahiptir. Bugün, korunma yöntemlerinden uzak kalan kadınlar, 1983 yılında yasal olarak edindiği kürtaj hakkını fiilen kullanamamaktadır. Muhafazakâr iktidar tarafından her fırsatta yasaklanmaya çalışılan kürtaj hakkı, kamu hastanelerinde neredeyse durma noktasına gelmiştir. Bu arada, dünyanın her yerinde, kürtaj hakkı kadınların elinden başta inançlar sebep gösterilerek engellenmeye çalışılmaktadır.
Kadınların Hakları ve Özgürlük
Kadınların haklarını bilmesi kritik bir öneme sahiptir. Doğum kontrol yöntemlerine, evli ya da bekar, cinsel olarak aktif olan kadınların ulaşabilmesi bir haktır. Kadınlar, kendi bedenlerini tanıyarak, istedikleri zaman gebe kalmak veya kalmamak üzerine yaşam planlarını yapabilmelidir. Standart korunma yöntemlerinin yanı sıra acil korunma yöntemleri de ulaşılabilir olmalıdır. Gebe kaldıktan sonra, 10. gebelik haftasına kadar kadınlar, evli ya da bekar olsun, kendi rızaları ile kürtaj hakkına sahiptir. Bu, bir haktır ve kadını özgürleştirir. “Kendi bedenim, kendi kararım” söyleminin önemi her geçen gün artmaktadır.
Sokak Hayvanları ve Toplumsal Bilinç
Gelelim, sokak hayvanlarının katledilmesi için mecliste AKP ve MHP milletvekillerinin oylarıyla kabul edilen yasaların uygulanmasına. Sosyal medya kanallarının kapalı tutulmasına rağmen, her gün iller ve ilçeler bazında toplu köpek mezarlıkları haberleri gelmektedir. Ötenazi kelimesinin gerektirdiği prosedürlere dahi uymadan, topluca zehirleyerek bu hayvanları acı içinde öldürmektedirler. Bu alçakça ve vahşice ölümleri gerçekleştirenler kadar, bu yasayı onaylayarak onlara bu cehennem yolundaki taşları döşeyenlerin de suçlu olduğunu unutmamak gerekir. Her zulmün ve zulmedenin bir sonu olacaktır. Niğde Belediyesi, Altındağ Belediyesi ve AKP ile MHP milletvekilleri tarihteki yerinizi aldınız.