Marmaris’te Turizm ve Gençlerin Geleceği
Marmaris Orhaneli’nde bir sürücüyle sohbet ediyorum. Geçen yıl havalimanına 80 Euro’ya giderken, bu yıl aynı güzergah için 120 Euro isteniyor. Döviz bazında yabancıya enflasyonu yansıtmanın sonu hüsran. Euro bölgesinde bu zammı kimseye anlatamazsınız; çünkü bu insanlar, ömürlerinde yüzde 10 enflasyon görmemiş. Türkiye’de döviz bazında yüzde 30-40 enflasyonla karşılaşıyorlar. * Geçen yıl 2 bin 500 lira olan pansiyon odalarının bir gece oda/kahvaltı fiyatı, 5 bin liraya yükselmiş durumda.
Bodrum’un, Çeşme’nin pahalılığı malumdu; ancak bu durum Anadolu’ya yayıldı. Tarım bitecek gibi görünüyor ve bu nedenle turizmci, bütün bir yılı 3 aylık turizm geliriyle geçirmeye çalışıyor. Fiyat karmaşasına düştüler. * Marmis balı meşhurdur, özellikle de Orhaniye balı… Önceki yıl yaşanan orman yangınları, arıcılığı büyük ölçüde etkilemiş. Marina otelde garson olarak çalışan genç, “Bal verimimiz düştü, arıcılığı bıraktım” diyor. Arılar mevsimlik işçiler gibi göç ediyorlar; kış geldiğinde kamyonlarla taşınan kovanlar Konya’ya gidiyormuş. Bu göçün de bir maliyeti var.
Aklımda yanıtını aradığım bir soru var; karşıma çıkan her gence soruyorum: “Ne işte ne de okulda milyonlarca işsiz genç var. İşverenler eleman bulamıyor. İş gücü neden istihdama dönüşmüyor?” İlk kez duyduğum hikayeler akıyor. Şu gözlemimi de paylaşayım: Lüks otellerde Anadolu’nun çeşitli kentlerinden gelen üniversite öğrencisi gençler çalışıyor; yerel halkın gençleri burada pek yok.
Otelin barında elektronik mühendisliği okuyan bir genç, “Ben girişimci olacağım” diyor. Tasarrufunu bir finans grubunun fonunda değerlendiriyormuş. İyi de gelir sağlıyormuş. “Yüksek getirili fon diye soygunculara denk gelmeyesin” diyorum, “Ponzi sistemi olmasın” diye uyarıyorum. Fonu işletenlerin aileden tanıdıkları olduğunu söylüyor ve “E-ticaret yapıyorlar” diye savunuyor. Denizbank Florya şube müdürüyken müşterilerinin paralarını “yüksek getirili özel bir fon” diye toplayıp buharlaştıran Seçil Erzan olayını unutmuşa benziyor. Erzan da para toplamaya yeğeninden başlamıştı, sonra kendisine “Kızım” diyen insanları sistemin içine sokmuştu. Ponzi olayının özelliği bu, en yakınından başlıyorsun, en yakınlara uzanıyorsun.
Marmaris’in Turgut mahallesinde doğal bir liman var. Turgutlu Aydoğan ailesi işletiyor. İşletme mezunu 26 yaşındaki kızları Bahar, yeni fikirlerle köyüne dönüyor. Beykoz’da döngüsel ekonomi modelini çiftliğinde uygulayan Şef Şerife Aksoy’un “sıfır atık” atölye çalışmasına katılmış. Balından sebzesine, çiftliğinde üreterek doğadan beslenen bir mutfak yaratmış. Bahar, neler yaptığını anlatıyor. Aksoy modelini uygulamaya karar verdiğinde ilk iş olarak Kütahya’dan atalık tohum toplamış. Köyde kimse atalık tohumunu paylaşmak istemiyormuş. Oysa paylaşsalar toprak bölgeyi suni tohumlardan temizlenecek. “Topraklar kirli. Arıcılık yaygındı. Önceki yıl yaşanan büyük yangından önce 30 arıcı vardı, şimdi 2’ye düştü. Tarım yeni nesile geçmiyor. Köydeki gençler restoranda çalışmıyor. Ekibimiz Adıyaman’dan” diye de ekliyor. Bahar’ın lokantasına gittiğimizde 3/5 masa vardı.
Bu yıl limanda kışlayan tekne sahiplerinin önemli bir kısmı gelmemiş. Son iki yıldır İsrailli turistlerin ayağı kesilince yerli turiste kalmışlar. “Elimizi taşın altına sokmalıyız. Bu yıl kazanmayacağız. Gelecek yıl da zor geçecek. Anormal fiyatlar konuyor. Hiç ahlaki değil. Bundan vazgeçmeliyiz.” diyen Bahar, fark yaratma peşinde.
Orhaneli’ndeki marinadaki yönetici, “Geçen bayramda 300 tekneden yalnızca 100’ü denize açıldı.” diyor. Yılların marina işletmecisi ise “Bu kadar durgunluğu ilk kez yaşıyoruz. Teknesine gelenlerin sayısının bile azaldığını belirtiyor. Gelenler de denize açılmıyor.” diye ekliyor. Gözlemlediğim bu gidişatın, görünmeyen tarafı bölgedeki gençlerin tercihleri! 12 ay restoranda çalışmak yerine sezonda tekne kaptanı olmayı tercih ediyorlar. İyi tarafı; Orhaniye, Selimiye, Turgut gibi Hisarönü koyunda turizmden ekmek yiyen ailelerin gençleri kente göç etmiyor. Yazın kazandığı para ile kışı çıkarabiliyor. Ne var ki her işi yapma niyetinde de değiller. Erkekler bir gulet edinip kaptan olmayı tercih ediyor. Gençlerin ağzında hep Borsa; hangi senedi alsak!
Bir başka gençle karşılaşıyorum; Balkan göçmeni turizmci bir ailenin tek oğlu. Babası daha geçen hafta Almanca bildiği için Almanya’ya gitmiş çalışmaya. Annesi 5 yıldızlı otellerde temizlik elemanı olarak çalışıyor. Kemer’de kendi evlerinde oturuyorlar. Genç dil öğrenmemiş, meslek lisesini bitirmiş ama otelde şoför olarak çalışıyor. Uzun vadeli bir bakışı yok. Akranları iyi ücret buldun mu işi hemen bırakıyor. Turizm işletmelerinde çalışan gençler, 2-3 bin lira fazla ücret veren yere gitmekte tereddüt etmiyor. Sürekli istihdam kayması yaşanıyor. Aldıkları ücret, artan enflasyon karşısında hep az kalıyor.
ManpowerGroup Türkiye Genel Müdürü Feyza Narlı, “Yetenek açığında Türkiye, yüzde 76 ile 41 ülke arasında 22. sırada yer aldı. 2023’de bu oran yüzde 73’tü. Ülkemizde en fazla yeteneğe ihtiyaç duyan sektörler taşımacılık ve lojistik & otomotiv, tüketim ürünleri & hizmetleri ve sağlık & yaşam bilimleri sektörleri oldu.” diyor. Eleman bulamıyoruz diye yakınan işverenlerin dikkate alması gereken istatistik, çalışma süreleriyle ilgili. Narlı, yaptıkları araştırmalarda gençlerin işe girdikleri ilk ay yeni bir iş aradıkları bulgusu ile karşılaştıklarını belirtiyor. Asgari ücretle kimse işe girmiyor. Ücret araştırması yapan Eleman.net’e göre en düşük ücret 19 bin lira.
Yetenek havuzumuz hızla eriyor. Dibi delik kova gibi, genç yetenekler iş gücü piyasasından çekiliyor. Başka bir genç, YouTuber arkadaşının iyi para kazandığını anlatıyor. Kendisi de Instagram’da toplama birkaç parça eşya satmış. Instagram yasağı en çok gençleri, kadın üreticileri, sanatçıları, küçük esnafı vuruyor.
İktidar, yasakçı zihniyetini meşrulaştırmak için çocukları korumak adına bir oyun sitesini de yasakladı. Gençlerin kısa zamanda cep harçlıklarını çıkarmanın bir başka yolu da kumar oynamak. İpsala’dan çıkış yaptın mı; Yunanistan tarafında seni bir casino karşılıyormuş. Casinonun en has müşterileri Türkiye’den gelen TIR şoförleriymiş. Arada kamuoyunda tanınan ünlülerle de bu casinoda karşılaşmanın mümkün olduğunu dinliyorum. Uzun dönemli yüksek enflasyonun etkilerini görmeye başladık. Gençler çok çalışıp, hep enflasyonun altında kalacak bir ücrete talim etmek istemiyorlar. Kendilerince kısa yollar arıyorlar. Buldukları yol da her zaman ahlaki ya da hukuki olmuyor.
Turizm verileri, gidişatın hiç de parlak olmadığını zaten ortaya koyuyor. Bodrum’da yazlığına gelen insanlarda bile azalma gözle görülür şekilde artmış. Çocuklar zaten okumak, çalışmak için yurt dışına gitmişlerdi; bu yaz Bodrum yerine İtalya, İspanya, Yunanistan ve Adriyatik kıyılarını tercih ettiler. Ege tatilini ya kısa tuttular ya da hiç gelmediler. Alkollü içki ve et ürünleri Türkiye’den ucuz bir kere. Antalya Çıralı’da bir pansiyonda üç öğün günlük 1500 TL’ye, Marmaris Turgut’ta 5000 TL’ye, Selimiye’de 20 bin TL’ye kalanların hangisi daha mutlu derseniz, çocuğunu bir top dondurma bile alamayan ana-babaya bu soruyu soramam.