Alevi Toplumunun Siyasi Tarihçesi ve Güncel Durum
Önceki yazılarımda Alevi toplumunun siyasi tercihleri üzerine tarihi süreci ele almıştım. (T)BP ve Demokratik Barış Hareketi (Barış Partisi) Alevi kadrolarının iki önemli ancak başarısız girişimi olarak tarihe geçti. Bu hafta, devam eden sürecin nasıl bir yönelime doğru gittiğini inceleyeceğim.
1999 seçimlerinde binde iki oy alarak büyük bir hezimete uğrayan Barış Partisi, siyasi ve toplumsal hafızayı doğru tahlil edemediği için bu başarısızlık karşıt görüşlerce Alevi toplumuna mal edilmek istendi. BP, Alevi toplumuna rağmen kuruldu; o dönemde Alevilerin siyasal Alevi kimlikli bir partileşme talebi yoktu. BP, tamamen dışarıdan bir akıl tarafından, o dönemin kadrolarının dağıtılması amacıyla yapılan bir girişimdi. Nitekim bu girişimde başarılı oldular. Alevi Temsilciler Meclisi (ATM) çatısı altında büyüyen kadrolaşma hareketi darmadağın edildi ve birbirine düşürüldü.
1994 yılında Ankara’da yayın hayatına başlayan Radyo Mozaik, Türkiye’de milyonların umudu haline geldi. Alevi toplumunun ilk yayın organı olması nedeniyle büyük bir sevgiyle karşılandı. 2000’li yıllara geldiğimizde, yurdun dört bir yanında sol ve Alevilik çizgisinde yayıncılık yapan radyolar kuruldu. Bunlar arasında Radyo Barış, Umut Radyo, Yaşam Radyo, Cem Radyo ve Anadolu’nun Sesi radyosu gibi önemli örnekler yer aldı. Alevi toplumu, bu radyoları maddi ve manevi destekle sahiplenerek küçük esnafın reklama boğmasına neden oldu.
Radyoların ardından, 2005 yılının Aralık ayında Su Tv ve Cem Tv gibi ilk Alevi televizyon kanalları yayın hayatına başladı. Ardından Düzgün Tv, Yol Tv, Dem Tv, TV10 ve Barış Tv gibi kanallar da yayına girdi. Bu televizyonlarda Alevilik konuları geniş bir şekilde ele alındı ve tartışıldı. Alevi televizyonları, toplumsal uyanışı daha üst bir boyuta taşıdı.
Tam da bu dönemde “Barışa Semah Dönenler” ile “Bin Yılın Türküsü”, o güne kadar yapılan ilk kitlesel Alevi etkinlikleri olarak toplumsal anlamda geniş yankı uyandırdı. Bu etkinlikler, toplumsal güvenin pekişmesine katkı sağladı ve büyük kentlerde hızla örgütlenmeye yol açtı. Alevi toplumu, “Biz de varız” diyerek seslerini yükseltmeye başladı.
Alevi toplumundaki güven duygusunun uyanmasının ardından, Cem Vakfı Eylül 2004’te Abdi İpekçi Spor Salonu’nda “Gelin Canlar Cem Olalım” etkinliği organize etti. Bu etkinlikler, basın ve medyada yoğun ilgi gördü. Coşkulu etkinliklerin yankısı, medyanın desteğiyle Türkiye genelinde yayıldı ve Alevilerin hak mücadelesinin meşalesi oldu.
Alevi demokratik kitle örgütleri de bu coşkuyu, İstanbul Kadıköy Meydanı’nda 1 milyon kişinin katılımıyla gerçekleştirilen “Eşit Yurttaşlık” mitingiyle taçlandırdı. Bu toplumsal uyanış, Alevi kadrolarının duygularını kabarttı. Ancak, geçmiş siyasi deneyimlerden ders çıkarmadan yeni bir siyasi parti girişiminde bulundular. Bu parti, Ziya Halis’in genel başkanlığındaki Eşitlik ve Demokrasi Partisi (EDP) oldu.
EDP, Alevi örgütlerinin ve soldan birçok siyasal hareketin yeni parti arayışları neticesinde 13 Mart 2010’da kuruldu. Ancak, basında bu parti Alevi Partisi olarak lanse edildi. Ne yazık ki, bu parti de diğer Alevi damgası yiyen partiler gibi varlık gösteremedi. Peş peşe gelen bu başarısızlıklar, Alevilerin siyasi tercihlerini diğer partiler arasında dağıttı. İrticacı ve faşist partiler dışında hemen hemen her partiye Alevi oyları dağıldı. Bunun en büyük nedeni, dönemin siyasi ve toplumsal konjonktürüydü.
Alevilerin CHP’den uzaklaşmalarının sebeplerinden biri, CHP’de siyaset yapan ve o güne kadar umduğunu bulamayan Alevi kökenli siyasetçilerin Deniz Baykal aleyhine yürüttükleri olumsuz kampanyalardı. Özellikle varoşlarda yaşayan Aleviler arasında “Baykal Alevi düşmanıdır” söylemi yaygın olarak konuşuldu. Deniz Baykal’ın “Ben Alevileri çok severim; benim şoförüm Alevi, korumam Alevi, evimin temizlikçisi Alevi.” gibi ifadeleri, Alevileri aşağılayıcı bir şekilde algılandı.
CHP’den ve Deniz Baykal’dan kaçan Alevilerin oy dağılımı bu dönemde oldukça farklılık gösterdi. Ayrıca, Alevi oylarının önemli bir kısmının DSP’ye kaydığını da belirtmek gerekir. 22 Mayıs 2010’da CHP’de genel başkanlığa Kemal Kılıçdaroğlu seçildi. Kılıçdaroğlu’nun genel başkan olması, Alevilerin yeniden CHP’ye yönelmesine zemin hazırladı. Hatta Aleviler arasında “500 yıl sonra iktidar olacağız” umudu yeşerdi. Bu durum, Kılıçdaroğlu’nun Alevi kimliği ile de doğrudan bağlantılıydı. Ancak, bu kez Sünni oylar CHP’den önemli ölçüde kaçtı. Dolayısıyla, Kılıçdaroğlu girdiği ilk seçimde, aldığı oy oranı Baykal döneminden çok farklı olmadı.
Sünni oyların CHP’den kaçmasına, Erdoğan’ın Çorum mitinginde Kılıçdaroğlu’nu kast ederek “Alnı secdeye değmiyor” sözleri de etkili oldu. Bu arada, Alevilerin bir kısmının oylarının 7 Haziran 2015 seçimlerinde HDP’ye gittiğini de söyleyebiliriz. HDP, her dönemde Alevi oylarına talip olmuştur ve bu nedenle son seçim hariç birçok Alevi kimlikli milletvekilini Meclis’e taşımıştır.
Bu noktada, CHP ve HDP’ye yönelen Alevilerin Meclis’te temsiliyetine baktığımızda, tam ters bir orantı görmekteyiz. Alevi oylarıyla seçilen CHP milletvekilleri arasında Alevi olanların oranı %7’yi geçmezken; ezici çoğunlukla Şafi Kürt oylarıyla seçilen HDP milletvekilleri arasında Alevi milletvekili oranının %30-35 civarında olduğunu görmekteyiz. Bu durumu analiz etmek, sosyal bilimcilerin önünde bir görev olarak durmaktadır.
Bugüne kadar olan süreci kısaca özetledim. Türkiye’deki sosyal ve siyasi çalkantılardan en çok etkilenenlerin başında, ötekileştirilen Alevi toplumu gelmektedir. 40 yıldır demokrasi mücadelesinden vazgeçmemişlerdir. 40 yıl boyunca altı Alevi çatı örgütünde örgütlü bir mücadele veren Aleviler, siyasi yönelimlerinde tutarlı bir yol izlemeye devam ettiler. Her ne kadar dış müdahalelerle karşılaşsalar da ortak hafızanın birliğini bozamamıştır.
Bugün bile, 16-18 Ağustos tarihlerinde yapılan Hacı Bektaş Veli Anma ve Kültür etkinliklerinin devlet eliyle Alevilerin sabote edildiğine tanık oluyoruz. Hacı Bektaş Veli Dergahı güvenlik güçleri tarafından işgal edilmesine rağmen, Aleviler barış dilinden vazgeçmiyorlar. Aleviler, haklı olarak ibadethanelerini talep ediyor. Kültür Bakanlığı’na bağlı Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı, korsan etkinlikler düzenleyerek büyük bir haksızlığa ve kargaşaya neden oldu. Bu ceberrut başkanlık, Alevileri bölmeye çalışıyor.
Bu haksızlıklara karşı Aleviler, tek bir ağızdan haykırıyorlar:
- Yok öyle yağma!
- Yunus bizim, Yavuz sizin.
- Hünkar bizim, Ebu Suud sizin!
- Pir Sultan bizim, Hızır paşalar sizin.
- Şah Kalender bizim, Osmanlı sizin.
- Şahı Merdan Ali bizim, Muaviye sizin.
- Şah Hüseyin bizim, Yezid sizin…