Pandemi Dönemi ve Yeni Çalışma Modelleri
Pandemi süreci, iş dünyasında köklü değişikliklere yol açarak uzaktan çalışma, esnek çalışma ve part-time mesai gibi yeni çalışma modellerinin hızla benimsenmesini sağladı. Ancak bu yeni modellerin yasal zeminlerinin oluşturulması ve kalıcı hale getirilmesi konusundaki tartışmalar hâlâ sürmektedir. Türkiye’de bu konuda çeşitli çalışmalar yürütülmekte; kamu personeli için taslak yönetmelikler hazırlanırken, özel sektörde de farklı ülkelerde pilot uygulamalar test edilmektedir.
Yeni sistemde, çalışma saatleri gönüllülük esasına dayalı olarak iki ana kategoriye ayrılacaktır: “esnek zaman” ve “çekirdek zaman”. Türkiye’de mevcut yasal haftalık çalışma süresi 45 saat olarak belirlenmiştir; ancak bu sürenin 35 ya da 40 saate çekilmesi gündemde. Ne var ki, Türkiye’de ortalama çalışma süresi 47.8 saat olup, çalışanların haftada en az 3 saat fazla mesai yaptığı gözlemlenmektedir. OECD verilerine göre, Türkiye’deki çalışanların yaklaşık %30’u haftada 50 saatten fazla çalışırken, bu oran OECD ortalamasında sadece %10 civarındadır. Üstelik, Türkiye’de haftada 60 saatten fazla çalışanların oranı %20 seviyelerinde iken, bu oran OECD ülkelerinde %7 civarındadır.
Resmi tatiller açısından Türkiye, Avrupa ülkeleri arasında önemli bir konumda bulunmaktadır. Türkiye’de resmi tatil günlerinin sayısı ortalama 15.5 gün civarındayken, diğer Avrupa ülkelerinde bu sayı genellikle 12-13 gün arasındadır. Yıl içerisinde resmi tatiller ve idari izinler ile birlikte toplam tatil günü sayısı 100’ü geçebilmektedir.
Kısa çalışma süresinin bazı dezavantajları arasında, maaş ve tazminat düşüşü endişesi öne çıkmaktadır. Bu nedenle, bazı düzenlemelerde “tam ücret” garantisi sağlanması önerilmektedir. Ancak, işverenlerin bazı sektörlerde parça başı iş yaparak ücretleri düşürme ihtimali de göz önünde bulundurulmalıdır.
Dünyada Kısa Çalışma Modelleri Üzerine Uygulamalar
Dünyanın çeşitli yerlerinde kısa çalışma modellerine yönelik uygulamalar ve yasalar geliştirilmiştir:
- Belçika: 2022 yılında haftada 4 gün çalışma yasası çıkararak, çalışanlara 4 veya 5 gün çalışma seçeneği sunulmuştur.
- Portekiz: 39 özel şirket pilot uygulamalarda, çalışanların zamanlarının %80’ini işe ayırırken maaşlarının %100’ünü almasına imkân tanımaktadır.
- İngiltere: Haftada 4 gün çalışma modeli geniş bir şekilde benimsenmiş olup, bu uygulamayı hayata geçiren 61 şirket üretimde aksamama ve verimlilik artışı gözlemlemiştir.
- İskoçya: Çalışma saatlerinin %20 azaltılması yönünde bir yasa hazırlanmış ve maaşların aynı kalması gerektiği belirtilmiştir.
- İspanya: Geçen Aralık ayında hükümet, pilot uygulamayı onaylamış ve 10 milyon euroluk bir fon oluşturmuştur. Bu projeye 2 yıl boyunca bağlı kalan şirketler fona erişim sağlayacaktır.
- İsveç: Günlük 6 ve 8 saat çalışma denemeleri yapılmış, çalışanların büyük bir kısmı 6 saati tercih ederken, bazıları 8 saat çalışmayı seçmiştir.
Pandemi sürecinin etkisiyle uzaktan çalışma uygulamaları yaygınlaşmış ve bu bağlamda Orta Vadeli Program kapsamında uzaktan ve esnek çalışma sistemlerinin yaygınlaştırılması ve yasal zeminlerinin oluşturulması hedeflenmiştir. Hem işçi hem de işverenlerin mağduriyetlerini önlemeye yönelik çeşitli düzenlemeler planlanmaktadır.
Sektörler ve meslekler arasında farklı uygulama biçimleri olacağı öngörülmektedir. Kamu kurumlarında eğitim, emniyet ve sağlık gibi alanlarda uygulamalar değişiklik gösterebilirken, özel sektörde ofis ve imalat işlerinde farklı modellerin uygulanabileceği düşünülmektedir.