Haftanın başlamasıyla birlikte pazar randevumuz için hazırlıklara başlarım. Kararlar, okumalar, notlar derken, eski alışkanlıklarımla iki gün öncesinden yazımı tamamlayıp demlenmeye bırakırım. Ancak, bu çağda ve özellikle ülkemizde, saatler bile gündemi altüst etmek için oldukça uzun. Bu hafta gündem notlarını sona bırakıp, beni bu yazıya yönlendiren Serpil Gül’ün sokakta, güpegündüz öldürülmesini, asla güncelliğini yitirmeyen kadın cinayetlerini ve kadına yönelik şiddeti bir kez daha ele almak istiyorum.
Pazar yazımı size emanet etmişken, telefonumdan güncel haberleri takip ederken bir kadın cinayeti haberi ve videoyla karşılaştım. Bu, ağustos ayı istatistiklerinde kaydedilecek bir kadın cinayetinin görüntüsüydü. İstanbul Arnavutköy’de, gündüz vakti, dört çocuk annesi 35 yaşındaki Serpil Gül, boşanmak üzere olduğu ve ayrı yaşadığı erkek tarafından sokak ortasında, kafasından vurularak öldürüldü. Gül’ün, onu öldürmek isteyen erkekten kaçmaya çalışırken yere düştüğü an, bir film karesi gibiydi. Ancak yaşananlar son derece gerçekti. O anın ardından Gül ayağa bir daha kalkamadı, çocuklarına asla sarılamadı, yeni kuracağı hayatın nasıl olacağını bilemedi. Sıcaktan yanmış asfaltın üzerinde buz gibi bir şekilde can verdi, öldürüldü.
Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun, erkekler tarafından öldürülen kadınlar için dijital bir anıt sayacı oluşturduğunu biliyor muydunuz? (Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu) Bu yazıyı yazarken, 2024 yılı için sayaç 246 rakamını gösteriyordu. Serpil Gül’ün ardından Sedef Çınar, Zülbiye Bahadır ve Öznur Akkaya da tanıdıkları erkekler tarafından öldürüldüler ve dijital anıta isimleri kaydedildi. Artık aramızda değiller. 2023 yılında bu sayaç, 414 kadın için, 2022 yılında ise 404 kadın için kayıt tutmuş durumda. Yıllardır birçok dernek ve platform, kadın cinayetleri konusunda büyük bir titizlik ve ciddiyetle çalışıyor. Ancak, konunun asıl muhatapları, kendi vatandaşlarının sorunlarından habersiz bir şekilde sınır ötesini dert edinmeye devam ediyorlar.
Şiddetin Coğrafyası ve Cinsiyeti
Türkiye’de kadın cinayetleri var! Kadının maruz kaldığı şiddet, fiziksel, cinsel, psikolojik ve ekonomik boyutlarıyla sınıflandırıldığında, gerçek istatistiklere ulaşmak neredeyse olanaksız hale geliyor. Ancak kadın cinayetlerinin sayısını biliyoruz. Yani, yüksekten düşme ya da intihar gibi şüpheli kadın ölümleri hariç. Örneğin, bu yılın ilk altı ayında 205 kadın cinayeti ile birlikte, 117 şüpheli kadın ölümü gerçekleşti. Bu durumun ciddiyeti, belki de daha iyi anlaşılabilir hale geliyor.
Kadınların, yalnızca kadın oldukları için öldürülmeleri son derece sistematik ve politiktir. Bu cinayetlerde kadınlardan nefret etme, küçümseme, tiksinme ya da kadına sahip olma duyguları temel içgüdüymüş gibi sıralansa da, kadın cinayetleri ırkçılıkta olduğu gibi sonradan edinilen, öğrenilen, kadından nefret eden motivasyonlarla beslenen toplumsal bir tavırdır. Bu cinayetlerden yalnızca katiller değil, öldürülen kadınları koruyamayan ve cinayetleri engelleyemeyen devlet ve yargı organları da sorumludur.
Şiddetin Nedenleri ve Sonuçları
Biyolojik olarak ayrılmış cinsiyetin, şiddet konusunda kadının aleyhine dönmesinde “mahremiyet” kavramı etkilidir. Kadının yanına namus, önüne aile kavramları konularak onu eve kapatmak oldukça kolaylaşmıştır. Böylece kadınların mal, köle gibi algılanması sağlanır. Kadının korunmaya ihtiyacı olduğu fikri pekiştirilir. Buna karşılık, erkeklerin lider, kavgacı, kahraman ve ekonomik olarak güçlü konumda olmaları, erkeğin kadına şiddet uygulamasını doğal bir hak olarak yaşamasına neden olur. Kadına yönelik şiddetin, özellikle aile içinde fiziksel, psikolojik, ekonomik ve cinsel olarak olağanlaşması sıkça karşılaşılan bir durumdur.
Öte yandan, savaşlar sırasında sistemik tecavüz, cinsel kölelik, gebeliğe zorlama, gözaltında taciz ve tecavüz, çalışma hayatına katılımın engellenmesi, töre cinayetleri, kızlık zarı muayenesi, zorla evlendirme, kadın intiharları, işyerinde veya sokakta cinsel taciz, kız cinsiyetindeki gebeliklerin sonlandırılması gibi diğer boyutlar da kadına şiddetin kapsamındadır.
Şiddetin doğrudan fiziksel hasarları dışında, depresyon, yetersiz beslenme, sosyal izolasyon, travma sonrası stres bozukluğu, güvenli olmayan cinsel ilişki nedeniyle gebelik, cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve intihara eğilim gibi sık görülen diğer bozukluklar da söz konusudur. Kadınların istenmeyen gebeliklere zorlanmaları, gebelik sırasında gördükleri şiddet nedeniyle anne ve bebek yaşamını tehdit eden komplikasyonlar, sağlıksız koşullarda yapılmak istenen düşükler ve cinsel yolla geçen hastalıklar, şiddetin dile getirilmeyen sağlık sorunları arasında yer alır. Bu nedenle, birkaç haftadır üzerinde durduğum sağlık politikalarında üreme haklarına ilişkin durumlar da, şiddetin bir parçası olarak değerlendirilebilir.
Cinsel Şiddet ve Ensest
Cinsel şiddet kapsamındaki tecavüzlerin mağdurları farklı yaşlarda olmakla birlikte, neredeyse yarısı 18 yaşından küçük bireylerdir. Ev içinde yaşanan saldırılarda ise fail çoğunlukla öz baba olup, sırasıyla amcalar, enişteler, ağabeyler, dedeler ve dayılardan oluşan diğer erkek akrabalardır. Bu tür cinsel saldırının adı “ensest”tir. Ensestin kelime anlamı, evlenmeleri ahlakça, hukuken ve dinen yasaklanmış (nikah düşmeyen) yakın akraba olan kadın ve erkeğin cinsel ilişkiye girmesidir. Ayrıca, ensest saldırganları küçük ve savunmasız bireyleri hedef alırken, cinsiyet ayırmamaktadırlar. Bir diğer örtük cinsel saldırı ise evli kadınların nikahlı eşleri tarafından istemedikleri cinsel ilişkiye zorlanmalarıdır. Bunun da adı tecavüzdür, ancak suç sayılması ve ispatlanması ne yazık ki oldukça zordur.
Aile İçi Şiddetin Etkileri
Aile içinde yaşanan şiddetin bir sarmal olduğunu ve bunun bir yerden kırılması gerektiğini anlamak zorundayız. Evde çocukları yetiştiren kişi çoğu zaman annedir; erkek çocuk için rol model ise babadır. Annenin aynı evde babadan şiddet görmesi, erkek çocuğun ilerideki aile hayatındaki bu modelini şiddet temelleri üzerine kurmasına neden olurken, kız çocuğunun şiddete çocukluktan maruz kalması, annesinin uğradığı şiddeti olağan kabul etmesi ve ileride kendi aile hayatında bu duruma suskun kalması, tüm bu zincirin erkekler tarafından yönetilmesini sağlamaktadır. Bu döngüden çıkmaya çalışan kadınların öldürüldüğü Türkiye’de, “İstanbul Sözleşmesi Yaşatır” diye haykırmak en doğal refleksimizdir.
Toplumun büyük çoğunluğunca yok hükmündeki trans birey cinayetleri, arafta bırakılan istatistiklere sahipken, seks işçisi kadınlar ise toplumun dışına itilmiş ve yaşadıkları şiddeti hak ettikleri düşünülen bireyler olarak değerlendirilmiştir. Tüm bu nedenlerden ötürü, kadın cinayetleri politiktir!
Kadına şiddet sorununa erkek egemen bir bakış açısıyla çözüm üretmek, şimdiye kadar mümkün olmamıştır. Şiddet uygulayanların, tavizsiz ve indirimsiz bir şekilde cezalandırılacağının toplum tarafından bilinmesi, sorunun çözümünde hala en önemli yeri kaplamaktadır.
Toplumsal Sorular ve Çözüm Önerileri
Bu soruları hepimize soruyorum: Hakkında uyguladığı şiddet veya ettiği tehditler nedeniyle uzaklaştırma kararı olan erkekler tarafından öldürülen kadınlar, kim kendini güvende hissedebilir? Ya da kaç kadın, aynı evde yaşadığı erkekten korkusuzca şikayetçi olabilir? Şiddeti olağanlaştıran, kader olarak kabul eden ve çözüm yolu bulamayan kadına kim kızabilir? Boşanma veya ayrılma durumunda öncelikli olarak kendi ailesinden baskı, caydırma ve şiddet gören kadın, sosyal devlet çatısı altında yeni yaşamını nasıl inşa edebilir? Yeni yaşamında sosyoekonomik olarak ayakta kalabilecek kaç kadın vardır?
Bu soruların yanıtları çok açıkken, çözümler de bellidir aslında. Acil eylem planları yanında, uzun vadeye yayılmış eğitime ve kültürel alışkanlıklara dayalı çalışmalar yapılmalıdır. Bu süre içinde mevcut durumun mağdurları için; kadın sığınma evlerinin sayısının arttırılması, kadının ekonomik anlamda güçlendirilmesi ve eğitilmesi şarttır. Kız çocukları mutlaka okutulmalı, ancak özellikle seküler eğitim veren kurumlarda eğitim görmeleri sağlanmalıdır. Kadınların ölümünden, tecavüzünden sorumlu sanık erkeklerin haksız tahrik indirimi veya iyi hal indirimi almalarına asla izin verilmemelidir. Adalet, herkes içindir. Şiddet tehlikesindeki kadınların can güvenliği tam sağlanmalı, geçim ve barınma sorunlarına hızlıca çözüm üretilmelidir.
Gündemdeki Diğer Başlıklar
Gelelim geride kalan haftanın başlıklarına. Çocuğun elinden oyuncağını alır gibi Instagram’ı topluma yasaklayan hükümet, “tamam, sana bu kadar ceza yeter” diyerek yasakları kaldırdı. Baba figürü eksikliği ile yöneticisini belirleyen toplumların, böyle ebeveyn tavırlı uygulamaları anlayışla karşılaması gerekiyor. Zaten öyle de oldu. Sosyal medyasına kavuşanların büyük bir kısmı, ne yasakların tehlikesini tartıştı ne de uğradıkları ekonomik kayıpları sorguladı; kaldıkları yerden paylaşımlarına devam ettiler. İşte tam o sırada, birçok sokak hayvanı, devletin çıkardığı yasaya dayanarak vahşice katledildi. Oysa bu yasayla sokak hayvanı sorununun çözülemeyeceği, şiddetin artacağı ve yeni katillerin hayvanlar üzerinde uyguladığı cinayetlerin insanlara yönelme tehlikesinin olacağı meclis komisyonunda ve konu hakkında sözü olanlarca defalarca dile getirilmişti. Ancak, AKP ve MHP milletvekillerince hiçbir bilimsel çözüm geliştirilmedi ve asla unutmayacağımız sokak hayvanlarının öldürülmesi yasası, bu iki grubun oylarıyla meclisten geçti.
Türkiye’nin her yanı yangınlarla küle dönmeye devam ederken, yangın söndürmedeki yetersizliğimize öfkelendik, kayıplarımıza ağladık. O anlarda, başka yerlerde yine pikniklerde ateşler yakılmaya, söndürülmeyen izmaritler arabalardan atılmaya devam edildi. Her türlü pisliğini geride bırakan insanlarca yağmalanan, zarar gören doğa, imar izinleriyle de talan edilmeye devam ediyor. Karadeniz’de, Fındıklı Belediyesi tarafından düzenlenen sempozyumlarda konunun uzmanları, halkla birlikte HES’lerden sonra altın madenleri için de arama izinlerinin çıkmasıyla ilgili konuşuyor ve direnç geliştirmeye çalışıyor. Üstelik muazzam güzellikteki doğanın katledilmesi, doğum yeri Karadeniz olan siyasilerce belli gruplara servis edilerek yapılıyor. Akıllar şaşakalıyor. Ah bu romantik akıllar, hala şaşıracak bir şeyler bulabiliyor.
17 Ağustos 1999 Gölcük Depremi’nin yıl dönümünde, hiçbir şeyin değişmeyeceğini ve 6 Şubat Depremi’nde yaşadıklarımızın katlanarak bize geri döneceğini bilen kurbanlar gibi, gündemin canı bizi nereye savurmak isterse oraya sürüklenerek, büyüyen sorunlarımızın içinde yaşamaya çalışıyoruz. İyi pazarlar.